Eisinga Planetarium in Franeker is vanaf nu Werelderfgoed

Het Eisinga Planetarium geeft een actueel en realistisch beeld van de posities van de zon, de maan, de aarde en de vijf overige planeten die destijds bekend waren. Het mechaniek, dat is ingebouwd in het plafond van de woon- en slaapkamer van Eisinga, bestaat uit eenvoudige, maar robuuste onderdelen, zoals houten hoepels en schijven, en ijzeren pinnen. Het geheel wordt aangestuurd door één enkel uurwerk.

Het instrument heeft nog altijd de functie die Eisinga destijds voor ogen had. Al 242 jaar wordt het gebruikt om bezoekers uitleg te geven over de werking van ons zonnestelsel. Het is daarmee het oudste werkende planetarium ter wereld. 

Uitzonderlijk wetenschappelijk erfgoed

ICOMOS, het internationale adviesorgaan voor UNESCO Werelderfgoed, concludeert in zijn rapport dat het Eisinga Planetarium van ‘uitzonderlijke universele waarde’ is – een cruciale voorwaarde voor het verkrijgen van de Werelderfgoedstatus. ‘Het Koninklijk Eise Eisinga Planetarium is een uitstekend voorbeeld van een technologisch ensemble dat een bewegend schaalmodel van het zonnestelsel toont zoals dat bekend was aan het eind van de achttiende eeuw. Het illustreert duidelijk een bijzonder moment in de geschiedenis van de wetenschap en in het begrijpen van het heliocentrische model van het zonnestelsel.’

Lang traject

Aan het verkrijgen van de Werelderfgoedstatus is een lang traject voorafgegaan. Het idee om deze status aan te vragen ontstond al in 2003. Vervolgens zijn er stappen ondernomen om het Eisinga Planetarium onder de aandacht te brengen van de Nederlandse overheid, die een geschikte kandidaat uiteindelijk kan voordragen bij UNESCO. In december 2021 besloot de ministerraad inderdaad tot voordracht over te gaan, en een jaar later werd het vereiste dossier bij UNESCO in Parijs ingeleverd. 

Na een goed verlopen ‘technische evaluatiemissie’ in september 2022, werd in juli 2023 bekend dat de kandidatuur van het Eisinga Planetarium op de agenda van de jaarlijkse bijeenkomst van het Werelderfgoedcomité, die momenteel in Riyad (Saoedi-Arabië) plaatsvindt, zou komen te staan. En vandaag, 19 september, heeft dit tot het besluit geleid dat het planetarium een plaats krijgt op de Werelderfgoedlijst.

Het Eisinga Planetarium is het dertiende Werelderfgoed in het Koninkrijk der Nederlanden. Drie daarvan liggen – geheel of gedeeltelijk – in de provincie Fryslân.

Uniek en onvervangbaar

Werelderfgoed wordt als uniek en onvervangbaar beschouwd. Een plek op de Werelderfgoedlijst brengt dan ook de verplichting met zich mee om het erfgoed te behouden voor volgende generaties. Naast de internationale bescherming die een erfgoed krijgt door plaatsing op de UNESCO Werelderfgoedlijst, bevordert deze status ook het begrip tussen culturen.